Chùa Trăm Gian Hà Nội – Lịch sử, kiến trúc và lễ hội

📑 Mục lục bài viết ☰ 1. Giới thiệu tổng quan2. Lịch sử hình thành và phát triển2.1. Thời Lý Cao Tông (1176-1210)2.2. Các triều đại tiếp theo2.3. Vị trí và vai trò hiện nay3. Kiến trúc Chùa Trăm Gian3.1….

📑 Mục lục bài viết
☰

Chùa Trăm Gian (Chùa Quảng Nghiêm, Tiên Lữ) – Di sản văn hóa và điểm du lịch tâm linh tiêu biểu ở Hà Nội

1. Giới thiệu tổng quan

Chùa Trăm Gian, còn gọi là Chùa Quảng Nghiêm hay Chùa Tiên Lữ, tọa lạc tại thôn Tiên Lữ, xã Tiên Phương, huyện Chương Mỹ, Hà Nội (trước đây thuộc Hà Tây cũ). Nằm trên một quả đồi cao khoảng 50 m, ngôi chùa nổi bật giữa khung cảnh thiên nhiên xanh tươi, bao quanh bởi núi non hùng vĩ, tạo nên một không gian thanh tịnh, yên bình, thích hợp cho việc tham quan, vãn cảnh và hành hương tâm linh.

Tên gọi “Chùa Trăm Gian” bắt nguồn từ quy mô quần thể kiến trúc rộng lớn với 104 gian nhà, trong đó có nhiều gian chính điện, bái đường, nhà thiêu hương, gác chuông, gác trống và hành lang. Đây là một trong những ngôi chùa cổ kính và có giá trị lịch sử – văn hóa lớn, được Bộ Văn hóa, Thông tin Việt Nam công nhận là di tích lịch sử quốc gia.

Hằng năm, chùa thu hút hàng trăm ngàn lượt khách thập phương đến tham quan, chiêm bái và tìm hiểu về truyền thống văn hóa, tín ngưỡng Phật giáo lâu đời của dân tộc.

2. Lịch sử hình thành và phát triển

2.1. Thời Lý Cao Tông (1176-1210)

Theo sử sách và truyền thuyết, Chùa Trăm Gian được khởi dựng từ thời vua Lý Cao Tông (1176-1210). Ban đầu đây là một ngôi chùa nhỏ, được xây dựng nhằm phục vụ nhu cầu tu hành và cầu an của người dân địa phương. Ngôi chùa gắn liền với Hòa Thượng Đức Minh, một vị thiền sư nổi tiếng thông tuệ và có công lớn trong việc truyền bá Phật pháp, chữa bệnh cho dân, và phát triển nghệ thuật múa rối nước.

Truyền thuyết kể rằng vào thời nhà Trần, một phụ nữ ở làng Bối Khê nằm mộng thấy Đức Phật giáng sinh, sinh ra một cậu con trai đặc biệt. Cậu bé này, sau khi mồ côi, đã vào tu ở chùa Đại Bi. Khi lên 15 tuổi, cậu đến thôn Tiên Lữ, cảm nhận được vẻ đẹp của vùng đất, đã xin theo học kinh kệ với trưởng lão nơi đây. Sau mười năm học đạo, cậu trở thành một vị Hòa Thượng uyên thâm, được vua Trần sắc phong. Vị Hòa Thượng này sau đó quay về dựng chùa mới, chính là tiền thân của Chùa Trăm Gian hiện nay.

2.2. Các triều đại tiếp theo

Qua nhiều triều đại, Chùa Trăm Gian đã được tu bổ, mở rộng và xây dựng thêm nhiều công trình kiến trúc. Trong lịch sử, ngôi chùa từng trải qua nhiều lần sửa chữa, tôn tạo, đặc biệt là trùng tu cuối tháng 8 năm 2012, khi Nhà Tổ và Gác Khánh bị phá dỡ để xây dựng mới. Dù vậy, các giá trị văn hóa, kiến trúc cổ và những di vật quý vẫn được giữ gìn và phục hồi.

2.3. Vị trí và vai trò hiện nay

Ngày nay, Chùa Trăm Gian không chỉ là nơi hành hương của Phật tử mà còn là di tích lịch sử – văn hóa quốc gia, góp phần quảng bá giá trị truyền thống của Phật giáo Việt Nam và nét đẹp kiến trúc cổ xưa. Chùa cũng trở thành điểm du lịch tâm linh nổi bật gần Hà Nội, thu hút du khách thập phương kết hợp tham quan, nghỉ dưỡng và tìm hiểu lịch sử.

3. Kiến trúc Chùa Trăm Gian

Chùa Trăm Gian nổi bật với kiến trúc cổ kính, mang đậm nét đặc trưng của Phật giáo Việt Nam, bao gồm 3 cụm kiến trúc chính, nhiều gian nhà, các pho tượng quý và hệ thống hành lang, gác chuông, gác trống.

3.1. Cụm kiến trúc cửa vào

Cụm này gồm 2 quán, trước đây dùng làm nơi đánh cờ người trong ngày hội. Gần đó là ngôi nhà Giá Ngự, nơi đặt kiệu “thánh” trong lễ rước, đồng thời cũng là nơi xem rối nước trên hồ. Đây là nơi du khách bắt đầu hành trình tham quan, cảm nhận vẻ uy nghiêm và thanh tịnh của chùa.

3.2. Gác chuông và gác trống

Trong sân chùa có gác chuông hai tầng tám mái, được dựng vào năm Quý Dậu 1693, niên hiệu Chính Hòa, đời Lê Hy Tông. Đây là một công trình kiến trúc có giá trị nghệ thuật cao, mang phong cách cổ điển đặc trưng thời Lê.

Trên tầng trên của gác chuông treo quả chuông đồng đúc năm Cảnh Thịnh thứ hai (1794), có bài minh do tiến sĩ Trần Bá Lãm soạn và Ngô Thì Nhậm nhuận sắc. Gác trống cũng treo một chiếc trống lớn, khánh đồng đúc năm Cảnh Hưng thứ 10 (1749), phục vụ cho các nghi lễ và lễ hội trong chùa.

3.3. Chùa chính – Bái đường, Thượng điện, nhà thiêu hương

Chùa chính gồm bái đường, nhà thiêu hương và thượng điện, nơi diễn ra các nghi lễ Phật giáo trọng đại.

  • Bái đường: nơi tổ chức lễ hội, tập trung các tượng Phật và thánh, phục vụ tín ngưỡng cộng đồng.

  • Thượng điện: gồm 150 pho tượng, phần lớn bằng gỗ, một ít đắp bằng đất. Gian giữa thượng điện có bệ đất nung đỏ hình chữ nhật, kiểu bệ đá thời Trần, trên đài sen đặt tượng Phật Tam Thế. Bốn góc bệ trang trí chim thần Garuda và hoa lá.

  • Nhà thiêu hương: nơi thực hiện các nghi lễ cúng Phật, tổ chức dâng hương của tín đồ và du khách.

Ngoài ra, chùa còn thờ đức Thánh Bối Nguyễn Bình An, tượng làm bằng mây đan, phủ sơn, thể hiện sự tôn kính các vị thần, thánh trong tín ngưỡng dân gian.

3.4. Hành lang và các công trình phụ

Hai bên chùa là hành lang dài thờ 18 vị La Hán, phía sau là gác chuông và gác trống. Trong sân chùa còn có ao sen, hồ nước trong xanh, tạo không gian yên bình và thoáng đãng. Những con đường đá, cầu gỗ nhỏ nối các khu vực, mang đến trải nghiệm đi bộ thư giãn và thưởng ngoạn phong cảnh.

4. Giá trị văn hóa – lịch sử

Chùa Trăm Gian là kho tàng di sản văn hóa – tín ngưỡng Phật giáo với nhiều giá trị đáng trân trọng:

  • Văn bia cổ: các bia đá, văn bia chữ Hán – Nôm ghi lại lịch sử hình thành, tu bổ và những sự kiện quan trọng liên quan đến chùa.

  • Di vật, tượng quý: hơn 150 pho tượng, các bệ thờ, chuông, trống, khánh đồng… thể hiện nghệ thuật điêu khắc, chạm trổ tinh xảo.

  • Kiến trúc cổ: Gác chuông, gác trống, thượng điện và các gian nhà thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố tâm linh và mỹ thuật dân gian.

  • Lễ hội truyền thống: các nghi lễ, rước kiệu, múa rối nước, tôn vinh các vị Hòa Thượng và nhân vật lịch sử địa phương.

Chùa còn là nơi bảo tồn văn hóa Phật giáo, tín ngưỡng dân gian và nghệ thuật truyền thống của vùng đồng bằng Bắc Bộ.

5. Các hoạt động lễ hội tại Chùa Trăm Gian

Chùa Trăm Gian là điểm đến văn hóa – tâm linh sống động với các hoạt động lễ hội hàng năm:

  1. Lễ hội chính: diễn ra từ mồng 5 đến 7 tháng 3 âm lịch, thu hút hàng nghìn lượt khách.

  2. Rước kiệu, cúng Phật: các nghi lễ được tổ chức long trọng, có sự tham dự của chư Tăng, Phật tử và người dân địa phương.

  3. Múa rối nước: đặc trưng văn hóa của vùng đất, gắn liền với Hòa Thượng Từ Đạo Hạnh, trình diễn trên hồ trước sân chùa.

  4. Cầu an, cầu duyên: du khách đến chùa dâng hương, viết lời nguyện cầu bình an, sức khỏe và may mắn.

Các lễ hội không chỉ là nghi lễ tôn giáo mà còn giữ gìn, truyền bá nghệ thuật và văn hóa dân gian, tạo sự gắn kết cộng đồng.

6. Cảnh quan thiên nhiên xung quanh

Chùa Trăm Gian nằm giữa khung cảnh núi non Sài Sơn hùng vĩ, mang đến trải nghiệm vừa tâm linh vừa sinh thái:

  • Ao hồ, thủy đình: nơi múa rối nước và thư giãn.

  • Hang động: Hang Cắc Cớ, hang Bụt Mọc, hang Bò âm u, hang Giớ… tạo sự khám phá thú vị cho du khách.

  • Đường lên núi và cầu nhỏ: Nhất Tiên Kiều và Nguyệt Tiên Kiều kết nối các khu vực trong chùa.

  • Không gian xanh mát: cây cối, hoa sen, cảnh quan tự nhiên hòa quyện kiến trúc cổ, mang đến cảm giác yên bình, thanh tịnh.

7. Hướng dẫn tham quan – du lịch

  • Địa chỉ: thôn Tiên Lữ, xã Tiên Phương, huyện Chương Mỹ, Hà Nội.

  • Khoảng cách từ trung tâm Hà Nội: ~30 km về phía Tây Nam.

  • Phương tiện di chuyển: xe máy, ô tô, tour du lịch kết hợp tham quan các địa danh lân cận.

  • Lưu ý: mang giày êm, chuẩn bị nước uống khi leo núi, tôn trọng khu vực tâm linh.

7.1. Địa điểm ăn uống gần chùa

  • Quán ăn dân dã ở xã Tiên Phương phục vụ cơm chay, món truyền thống.

  • Có thể kết hợp thưởng thức đặc sản đồng quê Hà Nội trên đường đi hoặc tại các thị trấn lân cận.

7.2. Kết hợp tham quan gần chùa

  • Chùa Thầy: cách ~5 km, nổi tiếng với múa rối nước và lễ hội truyền thống.

  • Các danh thắng thiên nhiên: núi Sài Sơn, ao hồ và cảnh quan vùng ngoại thành Hà Nội.

8. Cảm nhận và trải nghiệm

Chùa Trăm Gian mang đến trải nghiệm vừa chiêm bái, vừa khám phá văn hóa – lịch sử và thiên nhiên:

  • Trải nghiệm khám phá kiến trúc cổ với hàng trăm gian nhà, tượng Phật, bia đá.

  • Thưởng ngoạn cảnh quan hồ sen, núi non, hang động.

  • Tìm hiểu truyền thuyết, lịch sử và nghệ thuật dân gian.

  • Tham gia lễ hội, nghi lễ và múa rối nước, cảm nhận tinh thần văn hóa sống động.

Mỗi du khách rời khỏi chùa đều cảm giác bình yên, lưu luyến và trân trọng giá trị văn hóa dân tộc.

9. Kết luận

Chùa Trăm Gian – Chùa Quảng Nghiêm – Chùa Tiên Lữ là một điểm du lịch tâm linh, di sản văn hóa và kiến trúc cổ tiêu biểu của Hà Nội. Với lịch sử lâu đời, truyền thuyết phong phú, kiến trúc độc đáo và lễ hội đặc sắc, chùa không chỉ là nơi chiêm bái Phật giáo mà còn là điểm tham quan hấp dẫn kết hợp trải nghiệm văn hóa – thiên nhiên.

Bất cứ ai đến Chùa Trăm Gian đều được ngắm nhìn cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ, tìm hiểu lịch sử và văn hóa, đồng thời tĩnh tâm giữa không gian linh thiêng, lưu lại những trải nghiệm khó quên về văn hóa, kiến trúc và tín ngưỡng Việt Nam.

Điểm đến